Πιο κάτω θα δούμε αρκετά από τα ήθη και τα έθιμα που υπήρχαν στον Αστρομερίτη στα παλαιότερα χρόνια. Σήμερα αρκετά από αυτά δυστυχώς δεν υπάρχουν.
Έθιμα των Χριστουγέννων
Τις μέρες πριν τα Χριστούγεννα παρατηρείται μεγάλη δραστηριότητα των νοικοκυρών της κοινότητας, εν όψει της μεγάλης γιορτής της Χριστιανοσύνης.
Οι προετοιμασίες περιλαμβάνουν γενική καθαριότητα του σπιτιού, ξεσκονίσματα, γυαλίσματα, τακτοποίηση των επίπλων, ψήσιμο των παξιμαδιών στους φούρνους και ασπρόγιασμα των εσωτερικών τοίχων.
Από τις αρχές Δεκεμβρίου η κοινότητα στολίζεται χριστουγεννιάτικα. Στη πλατεία του χωριού στήνεται και στολίζεται Χριστουγεννιάτικο δέντρο, ενώ μπροστά από τα γραφεία του κοινοτικού συμβουλίου στήνεται μια φάτνη που αναπαρασταίνει τη γέννηση του Χριστού.
Τη μέρα των Χριστουγέννων ο κόσμος πηγαίνει στην εκκλησία. Μετά το τέλος της θείας Λειτουργίας, μεταλαμβάνει των αχράντων μυστηρίων (πασκάζει, στην συνηθισμένη κυπριακή διάλεκτο) και όταν βγουν από την εκκλησία ανταλλάσσουν ευχές.
Μετά όλοι πάνε στα σπίτια τους και κάθεται όλη η οικογένεια στο τραπέζι για να φάνε κοτόπουλο με σούπα αυγολέμονη ή με τραχανά (παραδοσιακό φαγητό), μέσα σ’ ένα χαρούμενο ευχάριστο οικογενειακό περιβάλλον.
Στα παλαιότερα χρόνια, την Κυριακή των Βαΐων, οι κάτοικοι της κοινότητας πήγαιναν στο πανηγύρι της Ελιάς, που εγίνετο στην εκκλησία του Αγίου Μάμα στη Μόρφου και αγόραζαν μικρούς χοίρους, τους οποίους μεγάλωναν μέχρι τα Χριστούγεννα. Μεταξύ της περιόδου Χριστουγέννων και Φώτων, τους έσφαζαν και κατασκεύαζαν λούντζες και λουκάνικα.
Έθιμα της Πρωτοχρονιάς
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς η νοικοκυρά θα ετοιμάσει την Βασιλόπιττα με το τυχερό νόμισμα, η οποία θα κοπεί το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς. Όποιος βρει στο κομμάτι του το νόμισμα θα είναι ο τυχερός της νέας χρονιάς. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας πριν πάνε στη εκκλησία για τον εσπερινό, η νοικοκυρά ετοιμάζει το τραπέζι του Αγίου Βασίλη (για να ταΐσουν τον Άγιο Βασίλη).
Την Πρωτοχρονιά ο κόσμος θα πάει στην εκκλησία για να παρακολουθήσει τη θεία λειτουργία και μετά όταν τελειώσει η εκκλησία θ’ ανταλλάξουν ευχές και φιλιά.
Την πρώτη μέρα του χρόνου πρέπει βάσει των παλαιών κυπριακών εθίμων όταν επιστρέψουν από την εκκλησία στο σπίτι τους, να μπουν με το δεξί πόδι για να πάνε όλα δεξιά (καλά) στη νέα χρονιά.
Στα παλαιότερα χρόνια, οι κάτοικοι του χωριού την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, έπαιζαν διάφορα τυχερά παιχνίδια με τραπουλόχαρτα στα καφενεία του χωριού, μέχρι το πρωί. Το έθιμο αυτό δεν ισχύει σήμερα στο χωριό.
Την Πρωτοχρονιά, το κοινοτικό συμβούλιο διοργανώνει εκδήλωση στην πλατεία του χωριού, με καλλιτεχνικό πρόγραμμα για το κόψιμο της Βασιλόπιττας και ο Άγιος Βασίλης μοιράζει δώρα στα παιδιά.
Φώτα
Την παραμονή των Φώτων, δηλαδή στις 5 Ιανουαρίου, ο Ιερέας του χωριού γύριζε σ’ όλα τα σπίτια και ράντιζε με Αγίασμα (καλάντιζε) συνοδευόμενος από ένα παιδί που κρατούσε ένα κουβά με Αγίασμα. Οι κάτοικοι του χωριού έβαζαν διάφορα νομίσματα μέσα στον κουβά, σαν δώρο για τον παπά και το παιδί.
Την ημέρα των Φώτων οι νοικοκυρές παίρνουν στην εκκλησία, καλάθια με προϊόντα που παράγουν (πεπόνια, καρπούζια και εσπεριδοειδή) για να ευλογηθούν με την βάπτιση. Μετά από την βάπτιση παίρνουν μαζί τους στο σπίτι τους κεριά αναμένα, που συμβολίζουν το Άγιο Πνεύμα, για να ευλογηθεί και το σπίτι. Το μεσημέρι οι νοικοκυρές θα φτιάξουν ξεροτίανα (λουκουμάδες), για να φάνε μαζί με τις οικογένειές τους. Ακολούθως ρίχνουν και στα δώματα (στέγες των σπιτιών) για να φάνε οι καλικάτζαροι και να φύγουν.
Σήκωσες
Οι σήκωσες αρχίζουν από την Κυριακή της Απόκρεω και συνεχίζονταν την επόμενη Κυριακή της Τυροφάγου.
Τις δυο αυτές Κυριακές αρκετά άτομα μασκαρεύονται και γυρίζουν σε συγγενικά και φιλικά σπίτια και διασκεδάζουν τον κόσμο με αστεία.
Στο νυκτερινό τραπέζι που γίνεται την Κυριακή της Τυροφάγου, δένουν ένα αυγό ψημένο με σχοινί, το οποίο κρεμάζουν πάνω από το τραπέζι και αφού το αλείψουν με γιαούρτι, το γυρίζουν ενώ όλοι οι παρευρισκόμενοι προσπαθούν να το πάρουν με το στόμα τους.
Στα παλαιότερα χρόνια, μετά το μεσημεριανό φαγητό, κρέμαζαν μέσα στο σπίτι τις «σούσες» για να «σουστούν» οι κοπέλες και να τραγουδήσουν.
Την Δευτέρα της Καθαράς, οι κάτοικοι βγαίνουν ομαδικά στα χωράφια τους για να κόψουν την «μούττη της Σαρακοστής», τρώγοντας νηστίσιμα φαγητά.
Πιο κάτω θα δούμε αρκετά από τα ήθη και τα έθιμα που υπήρχαν στον Αστρομερίτη στα παλαιότερα χρόνια. Σήμερα αρκετά από αυτά δυστυχώς δεν υπάρχουν.
Έθιμα της Λαμπρής
Τις μέρες πριν την Λαμπρή, οι νοικοκυρές στο χωριό θα κάνουν τον γενικό καθαρισμό του σπιτιού. Μετά θα ετοιμάσουν τα παξιμάδια τους, καθώς επίσης και τις περίφημες «φλαούνες», ενώ την Μεγάλη Πέμπτη βάφουν τα κόκκινα αυγά, τα οποία θα τσουγκρίσουν μετά την Ανάσταση. Το βάψιμο το αυγών γίνεται με το Λιζάρι (ρίζες από διάφορα φυτά που υπάρχουν στην κοινότητα).
Σάββατο του Λαζάρου: Την ημέρα αυτή, ομάδες με παιδιά του δημοτικού σχολείου, γυρίζουν όλα τα σπίτια του χωριού και ψάλουν τον «Λάζαρο». Οι νοικοκυρές τους δίδουν σαν δώρο φρέσκα αυγά για να τα βάψουν, φλαούνες και χρήματα.
Κυριακή των Βαΐων: Την ημέρα αυτή, οι νοικοκυρές παίρνουν κλωνάρια ελιάς στην εκκλησία, για να μείνουν εκεί μέχρι την ήμερα της Πεντηκοστής, οπότε η ελιά αγιάζεται και θα την πάρουν στο σπίτι τους για το κάπνισμα. Το κάπνισμα πιστεύεται ότι διώχνει κάθε κακό και ζηλοφθονία από την οικογένεια.
Την Μεγάλη Πέμπτη, οι εικόνες του εικονοστασίου καλύπτονται με μαύρα ρούχα σε ένδειξη πένθους. Το ίδιο βράδυ στήνουν μέσα στην εκκλησία πάνω σ’ ένα τραπέζι, ομοίωμα σταυρού με το Χριστό πάνω, ενώ στα δεξιά και αριστερά βάζουν ομοίωμα του αποστόλου Ιωάννη και της μητέρα του Χριστού.
Όλοι οι χωριανοί πάνε στην εκκλησία και προσκυνούν τον τίμιο σταυρό και ακούνε τα 12 ευαγγέλια, για τα πάθη, την σταύρωση και το θάνατο του Χριστού.
Την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί, γίνεται ο στολισμός του επιταφίου από τις κοπέλες του χωριού. Νέες και νέοι ψάλλουν τον επιτάφιο θρήνο, ενώ τρεις κοπέλες ντυμένες μυροφόρες, ραίνουν το Χριστό με μύρα, αρώματα και άνθη. Το βράδυ γίνεται η περιφορά του επιταφίου στους κεντρικούς δρόμους του χωριού. Σ’ όλη τη διαδρομή οι νοικοκυρές ραντίζουν τον επιτάφιο με την μερρέχα.
Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, κατά την διάρκεια της λειτουργίας και την στιγμή που ο ιερέας θα πει το «Ανάστα ο Θεός», οι πιστοί θα κτυπήσουν τους σκάμνους και τα μαύρα ρούχα που καλύπτουν τις εικόνες θα πέσουν.
Γύρω στις έντεκα το βράδυ κτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες, για να καλέσουν όλους τους Χριστιανούς να πάνε στην πιο χαρούμενη λειτουργία της Χριστιανοσύνης.
Έξω, στο προαύλιο της εκκλησίας, είναι αναμμένη η «Λαμπρατζιά». Τα μεσάνυχτα ο παπάς λέει το «Δεύτε λάβετε φως εκ του ανεσπέρου φωτός», ενώ συγχρόνως βγαίνει από την εκκλησία μαζί με τους ψάλτες για την λιτανεία. Όλος ο κόσμος ανάβει τα κεριά του και τις λαμπάδες του από το Άγιο φως της Αναστάσεως και βγαίνουν όλοι έξω. Εκεί ο ιερέας θα πει τον Καλό Λόγο και το Ευαγγέλιο, ενώ όλοι μαζί ψάλλουν το Χριστός Ανέστη.
Μετά την λειτουργία της αναστάσεως, επιστρέφουν όλοι στα σπίτια τους. Εκεί τσουγκρίζουν τα κόκκινα αυγά, λέγοντας τις ευχές: «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ», «ΑΛΗΘΩΣ ΑΝΕΣΤΗ». Τρώνε τη σούπα αυγολέμονη ή τραχανά, αυγά και φλαούνες.
Την Κυριακή του Πάσχα στις 10 π.μ. γίνεται ο εσπερινός της Αγάπης. Μετά την λιτανία της εικόνας, οι πιστοί προσκυνούν και πάνε στα σπίτια τους και θα ψήσουν το πατροπαράδοτο «Αρνί στην σούβλα» και θα διασκεδάσουν την μεγάλη ημέρα της Λαμπρής όλοι μαζί. Το απόγευμα διοργανώνονται από το κοινοτικό συμβούλιο και τα οργανωμένα σύνολα της κοινότητας, διάφορες εκδηλώσεις στην πλατεία του χωριού, που περιλαμβάνουν αυγοδρομίες, σακουλοδρομίες, μαγείρισσα, γαϊδαροδρομίες και διάφορα άλλα παραδοσιακά παιγνίδια.
ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΥΞΙΒΙΟΥ
Στις 17 Σεπτεμβρίου γίνεται πανηγύρι στη εκκλησία του Αγίου Αυξιβίου. Της λειτουργίας προΐσταται ο Μητροπολίτης Μόρφου.
